Ecomodernisme vs. rechtvaardige transitie

Aanleiding (verband met breuklijn)

Om de bosbrossers te verdedigen, schreef voormalig vice-voorzitter van het IPCC Van Ypersele, samen met 300 collega’s: “Deze beschaving afwijzen en aan de kaak stellen lijkt ons simpelweg een daad van burgerzin.” (De Morgen, 21/02) Vandaag kan men de menselijke oorzaak van het doorgeschoten broeikaseffect niet langer ontkennen, maar dat onze beschaving moet worden afgewezen om het probleem op te lossen, is zeker geen onbetwiste stelling. Al was het maar omdat niet meteen duidelijk is wat met die beschaving precies wordt bedoeld. In de samenleving kan men rond deze kwestie wel een breuklijn herkennen tussen enerzijds ecomodernisten en anderzijds zij die pleiten voor system change of rechtvaardige transitie.

Ecomodernisten zijn voorstander van de ontkoppeling van de menselijke ontwikkeling van (zijn impact op) de natuur, door in te zetten op verdere modernisering. Zij vinden dat de mensheid er in de laatste twee eeuwen met rasse schreden op vooruitgegaan is. Volgens hen doen we best gewoon verder met intensivering van landbouw en verstedelijking. Fundamenteel is er volgens hen niks mis met onze beschaving. Er zijn geen grenzen aan de menselijke consumptie of de economische groei. Wanneer een land voldoende ontwikkeld is, piekt zijn behoefte aan producten en daalt zijn uitstoot. Voor het overige is klimaatverandering in hun ogen in essentie een technologisch probleem. Zij zien zichzelf als pragmatici.

Wie daarentegen een rechtvaardige transitie bepleit, is van mening dat (investeren in) technologie alleen onvoldoende is. Niet alleen omwille van het tijdstekort om onder 1,5°C te blijven, maar ook omdat het groeimodel van het huidige systeem alle efficiëntiewinst teniet doet en meer dan enkel het klimaat vernielt. Voorgestelde oplossingen binnen het systeem zijn volgens hen ontoereikend en vaak ook onrechtvaardig. Modernisering en ontkoppeling zijn in hun ogen verre van probleemloos. Zij vinden dat we van andere levenswijzen wel degelijk wat kunnen leren. Voor hen dient het doel of de oplossing (vooral) een andere politieke economie te zijn.

Met dit inhoudelijk uitdagende en fundamentele vraagstuk gaat dit WELT project, voortbouwend op wat de leerlingen vorig jaar reeds leerden over de klimaatproblematiek, voorbij het klassieke project duurzaamheid en (her)politiseert het de strijd om de toekomst.

Fase 1. Probleemstelling

Het project vangt aan met een feestelijk ingeklede starthappening waarbij de algemene coördinatie samen met zoveel mogelijk betrokken leerkrachten en organisaties een inleiding of overzicht geven aan alle deelnemende leerlingen.

Eerst wordt een enquête bij de leerlingen afgenomen om de voorkennis te peilen. Vervolgens geeft de algmene coördinatie uitleg bij Het Jeugdstadhuis en het overkoepelende thema “ecomodernisme vs. rechtvaardige transitie”. Na een kort overzicht van de minimumonderdelen van het project volgt een verrassingsbezoek van Youth4Climate, dat een korte toespraak geeft en waaraan de leerlingen (onvoorbereid) enkele vragen kunnen stellen.

De leerkrachten vertellen de leerlingen dat hun onderzoekscompetentie (OC) betrekking kan hebben op een onderdeel uit de algemene kennislijn of een bijzonder wetenschappelijk vraagstuk kan zijn, dat de leerlingen relateren aan één of meerdere SDG.

Tweede vereiste bij de OC is de koppeling met het service-leren. De organisatie Commonslab Antwerpen  zorgde voor een eerste reeks mogelijke middenveldorganisaties of buurtverenigingen actief rond (een aspect van) de milieucrisis, waaruit de leerlingen een zullen kiezen die relevant is voor hun onderzoeksvraag.

Na het overzicht bekijken de leerlingen in groepjes een verschillende film naar keuze: Captain fantastic, The Age of Stupid, Before the flood, waarna ze de vraag beantwoorden: wat stelt iedere film als oplossing voor de milieucrisis voor? Vervolgens vergelijken ze hun antwoorden.

De starthappening wordt afgesloten met een brainstrom onder de leerlingen over welke eventuele deelprojecten of acties zij zelf nog zouden willen toevoegen aan het WELT project.

Fase 2. Analyse

Terwijl de lln. hun service-leren ondernemen en zich ook inwerken in hun OC problematiek, wordt op andere momenten (verspreid over een twaalftal weken) in de analyse-fase een zigzag van wetenschappelijke vakken in het kennis-luik en taalvakken in het doe-luik gemaakt.

De vakken bouwen de nodige achtergrondkennis op voor de leerlingen om zich een gedegen beeld van de verschillen tussen ecomodernisme en rechtvaardige transitie te kunnen vormen. Ieder vak neemt hier zo’n twee tot vier uren op zich (voor begrijpend lezen in de taalvakken komt daar ook enig leeswerk voor de leerlingen thuis bij kijken).

De eerste stap wordt gezet in Aardrijkskunde waar de leerlingen hun kennis van het vorige jaar opfrissen en opnieuw testen. Pas dan wordt in Nederlands een vergelijking gemaakt tussen enerzijds het relatief eenvoudige maar literair goed geschreven boekje Wij zijn het klimaat, van de Vlaamse Anuna De Wever en Kyra Gantois, dat zich eerder in het kamp van system change situeert, en anderzijds het eveneens vrij korte, maar iets moeilijkere Ecomodernistisch manifest, van o.a. Linus Blomqvist en Stewart Brand (opgenomen in Visscher M., Bodelier R. e.a., Ecomodernisme, NwA’dam, 2017).

Vervolgens gaat de kennislijn naar Wiskunde, waar wordt gewerkt rond het IPCC Special Report 2018 waarin het IPCC zich meer normatief uitlaat over de eigen data en conclusies dan voorheen.